Bogdan LisiakCorresponding authorORCID id

Pojęcie prawdy w Adventures of Ideas Alfreda Northa Whiteheada

Article
2 – 1997, pages 159-171
Date of online publication: 30 novembre 2020
Date of publication: 30 novembre 1997

Abstract

Zagadnienie prawdy jest jednym z podstawowych problemów filozoficznych, poruszanych przez A. N . Whiteheada w Adventures of Ideas. Zanim w niniejszym artykule skoncentrujemy się na problemie prawdy w tym dziele, omówimy kilka podstawowych terminów filozofii Whiteheada niezbędnych do zrozumienia jego koncepcji prawdy. Podstawowym pojęciem w whiteheadowskiej wizji świata jest aktualne zdarzenia (actual occasion). Aktualne zdarzenia autor Przygód idei nazywa także aktualnymi bytami (actual entities). Aktualne zdarzenie stanowi najmniejsze jednostki rzeczywistości. Ich statut jest zbliżony do zdarzeń czasowoprzestrzennych. Zdarzenia tworzą ciągi (nexus). Powiązane ze sobą ciągi zdarzeń mogą tworzyć zjawiska w sensie fizycznym. Aktualne zdarzenia są jakby elementami struktury rzeczywistości, której konstytutywna cech jest proces stawania się (becoming). Proces ten jest twórczym rozwojem dziki zasadzie kreatywności (creativity), która umożliwia pojawienie się w rzeczywistości nowych zdarzeń, albo ciągów aktualnych zdarzeń. Proces kreatywnego rozwoju rzeczywistości, według Whiteheada, nie powinien być utożsamiany z wariabilizmem Heraklita. Albowiem jego racjonalność jest zapewniona przez tzw. obiekty ponadczasowe (eternal objects), które gwarantują racjonalność procesu powstającej struktury otaczającego nas świata. Obiekty ponadczasowe determinują zakres możliwości ewolucji ciągów zdarzeń (occasions) i są one potencjalnościami odpowiedzialnymi za determinowanie kierunków rozwoju rzeczywistości. Według Whiteheada zdarzenia i zjawiska zmiennego świata partycypują w obiektach ponadczasowych. Powiazania zachodzące pomiędzy aktualnymi zdarzeniami, obiektami ponadczasowymi i podmiotem poznającym są określone za pomocą pojecia odczucia (feeling) i ujęcia (prehension). Ujęcie (prehension) polega na powiazaniu konkretnego, aktualnego zdarzenia ze zdarzeniami, które wystąpiły w przeszłości. Ukazuje ono także powiazanie danego zdarzenia z  wariantami ewolucji rzeczywistości w przyszłości, która jest określana przez obiekty ponadczasowe. Innymi słowy ujęcia są jakby wektorami ukazującymi kierunki procesu kształtowania się struktury rzeczywistości. Pojęcie odczucia (feeling) odzwierciedla możliwość włączenia nowych danych do struktury bytu aktualnego lub podmiotu.

Cite this article

Lisiak, Bogdan. “Pojęcie prawdy w 'Adventures of Ideas' Alfreda Northa Whiteheada.” Forum Philosophicum 2 (1997): 159–171. doi:10.35765/forphil.1997.0201.10.